Sófaeinræðisherrarnir

Sífellt er maður að lenda í rifrildi við hina og þessa aðila sem gjarnan sjá eitthvað í sjónvarpinu eða lesa um eitthvað í Mogganum og segja svo "það ætti nú að banna þetta", eða "það ætti nú að vera skylda að gera svona". Þetta eru sófaeinræðisherrarnir, menn sem hafa ýmist athæfi samborgara sinna á hornum sér og vilja leysa vandamálin með því að banna þau.

Hvaða hluta frelsisins skilja þessir menn ekki? Skilja þeir ekki að það heyrir til málfrelsis manna að mega segja það sem þeim sýnist? Sófaeinræðisherranum er frjálst að vera ósammála, og ef hann vill ekki heyra eitthvað þá er honum frjálst að hlusta ekki. En það nægir honum ekki. Það verður að banna mönnum að segja það sem honum líkar ekki. Skilja þeir ekki að það heyrir til athafnafrelsis að þurfa ekki að lifa eftir lífsskoðunum annarra? Skilja þeir ekki að það eru grunnréttindi hvers manns að fá að ráða eigin athöfnum, að kjósa sér viðurværi og ráðstafa afurðum þess eftir eigin höfði? Nei, það nægir ekki sófaeinræðisherranum, því hann hefur skoðun. Skoðun sem allir verða að virða. Sófaeinræðisherrann hefur ákaflega sterkar skoðanir á hlutunum og veit mætavel hvað er öllum öðrum fyrir bestu. Þess vegna er hann alltaf snöggur að stinga upp á því að það skulu sett lög gegn því að vera sér ósammála, og gegn því að menn athafni sig í óþökk sófaeinræðisherrans.

- posted by Runar @ 13:59 (0) comments

 
Einkavæðum Mars

Nýverið las ég ansi góðan pistil eftir Ron Pisaturo um Mars og framtíð geimkönnunar. Pistillinn var fyrst fluttur í Boulder, Colorado 14. ágúst 1999 sem ávarp til Mars Society (http://www.marssociety.org) og birtist í Intellectual Activist í september það sama ár.

Hugmyndina á Harry Binswanger, heimspekingur, en hugmyndin er sú að ríkisstjórn Bandaríkjanna sendi frá sér eftirfarandi yfirlýsingu:

Fyrsti maðurinn sem lendir á Mars, býr þar í eitt ár og kemur lifandi til baka fær rétt til að eiga plánetuna Mars í heilu lagi. Þessi eignarréttur verði styrktur fyllilega af Bandarísku alríkisstjórninni.

Það sem kæmi til með að gerast væri stórkostlegt. Annar hver kapítalisti í gróðaleit og hver einasti áhugamaður um geimrannsóknir færu á fullt að safna fjárfestingum til að koma sér til plánetunnar Mars.

En hvers vegna? Er Mars einhvers virði? Ekki eins og er. Sem stendur er plánetan Mars aðeins ryðgaður efnisklumpur í óravíddum geimsins, hnöttur sem við vitum sáralítið um. En um leið og loforð um eignarhald er komið þá verður klumpurinn einhvers virði. Hvert skref sem tekið er í átt að búsetu á Mars og hvert bæti af upplýsingum um plánetuna eykur verðgildi hennar. Loforð sem þetta myndi gera að raunveruleika eftirspurn eftir upplýsingum um mars og eftir tækni til að komast þangað. Allt þetta myndi auka verulega á verðmæti plánetunnar.

NASA skýrði frá því nýlega að það myndi kosta stofnunina yfir 100 milljarða Bandaríkjadala að senda menn til Mars. Það eru gífurlegir fjármunir. En hvað myndu þeir gera þar? Litast um? Skjóta á loft rakettum og þrykkja nokkrar golfkúlur 900 metrana? Hvað svo? Ekki neitt. Heim á leið í partý og leggja á ráðin um aðra ferð sem kostar tvöfalt meira. NASA er ekki fyrirtæki og hefur enga von né vilja að heimta arð af þessum milljörðum.

En ef einkaaðilum væri lofað að fá að eiga plánetuna með haus og hala þá væri annað uppi á teningnum. Sá sem kæmist þangað hefði beinna hagsmuna að gæta og myndi hagnast á því beint. Hann gæti einnig kosið að nýta Mars til einhvers, til dæmis að setja upp námur, stöðvar, ferðamannaþjónustu, nú eða bara að selja fasteignir. Hver myndi ekki vilja kaupa nokkur hundruð hektara landspildu með útsýni til Olympus Mons á kannski 10 þúsund kall?

Og einmitt þannig myndi allt mannkyn hagnast. Hver sem er gæti keypt og selt svæði á Mars, sent þangað menn og búnað, hafið rannsóknir eða iðnað. Annað eins myndi ekki hafa sést síðan Evrópubúar uppgötvuðu Ameríku. Mars er nýi heimurinn nú eins og vesturheimur var þá. Við þurfum að koma plánetunni í eignarhald (svo og tunglum bæði Jarðarinnar og Mars) svo hægt sé að nálgast hana á siðmenntaðan hátt. Að öðrum kosti er næsta víst að styrjaldir verði háðar um það hver skuli ákveða örlög plánetunnar Mars.

- posted by Runar @ 09:13 (0) comments

 
Eina leyfða olían
Ríkisstjórn Kaliforníu lagði fram á dögunum frumvarp um lög um staðla á bensíni sem gerir sölu á bensíni bannaða nema á því bensíni sem mætir staðlinum. Það vill svo til að aðeins eitt olíufélag, Unocal, framleiðir bensín sem mætir þessum staðli. Og það vill svo til að Unocal hefur einkaleyfi á formúlunni undir lögum um höfundarrétt. Skipti engum togum að alríkisstjórnin fór þá í mál við Unocal fyrir brot á lögum um auðhringamyndun því þeir kæmu til með að vera eini og einasti olíuframleiðandinn sem mætti selja bensín samkvæmt staðlinum og slíkt er víst gegn samkeppnislögum.

Ekki er öll vitleysan eins.

- posted by Runar @ 11:48 (0) comments

 
Statismi lifir góðu lífi í Vermont
Samkvæmt Rutland Herald, 9. Janúar 2004 hyggja bæjarbúar Killington í Vermont á að kjósa um hvort bærinn segi sig úr Vermont ríki og verði hluti af New Hampshire. Samkvæmt fréttinni eru bæjarbúar þreyttir á því að vera skattlagðir um tífalt það sem ríkið eyðir í umbætur í bænum. Árlega greiða íbúar Killington 10 milljónir dollara í skatta en ríkið eyðir þeim peningum að mestu annars staðar.

"We have no rights, we have no justice, no representation. We're being used as a cash cow to support others." sagði David Lewis bæjarstjóri.

Bæjarstjórn er í fúlustu alvöru að íhuga að lýsa yfir úrsögninni ef samstaða næst um málið meðal bæjarbúa. Ríkisstjórn New Hampshire hefur lýst yfir áhuga á málinu en segist lofa engu. Svar ríkisstjórnar Vermont var öllu skuggalegra.

"This is symbolic, clearly," sagði Deborah Markowitz ráðherra. "Absent an armed insurrection type of thing, there isn't anything a town can do to secede. A town is a construction of the state and exists at the pleasure of the Legislature."

Sem sagt, bæjarbúar Killington hafa ekki áhrif á eigin örlög né fá neinu ráðið um landareignir sínar nema með vopnavaldi. Ríkið, en ekki bæjarbúar sjálfir, byggði og á bæinn samkvæmt Markowitz. Með öðrum orðum eru íbúarnir ekki staddir á eignum sínum í rétti, heldur í góðfúslegu leyfi löggjafans. Þannig að ef löggjafanum þóknaðist það þá mætti jafna Killington við jörðu.

http://rutlandherald.nybor.com/News/Story/77067.html

- posted by Runar @ 09:55 (0) comments

 
Innherjaviðskipti

Á miðöldum voru villutrúarmenn brenndir á báli fyrir að hafa óvinsælar skoðanir. Þeir voru merktir nornir og galdramenn og dæmdir til dauða af óskeikulum dómurum rannsóknarréttarins samkvæmt óskeikulum sannleika sem þeir öðluðust í trúarlegum vitrunum og opinberunum og viðtóku án athugunar á staðreyndum og án rökstuðnings.

Í dag eru menn sem betur fer ekki lengur brenndir á báli, en saklausir menn eru enn þann dag í dag dæmdir, sektaðir og fangelsaðir fyrir ýmist óvinsælt athæfi, á sama hátt án athugunar á staðreyndum eða rökstuðnings, heldur aðeins byggt á vinsælu áliti og viðtekinni skoðun almúgans.

Eitt þessara athæfa, í hinum siðmenntaða og markaðsvædda heimi, er gefið nafnið innherjaviðskipti.

Innherjaviðskipti eru ákaflega illa skilgreind, og skilgreiningar eru mismunandi eftir því hver er spurður. Reyndar er skilgreiningin það erfið að aðildarlönd EES gáfu út ályktun árið 1989 þar sem reynt var að samræma skilgreiningar á því hvað innherjaviðskipti eru, en þó tókst þeim helst að skilgreina hvað þau eru ekki.

Í stuttu máli er það talið til óæskilegra (og ólöglegra) innherjaviðskipta þegar aðili notfærir sér "innherjaupplýsingar" til að kaupa eða framselja framseljanleg verðbréf "til öflunar eða ráðstöfunar sjálfum sér eða þriðja aðila til framdráttar, beint eða óbeint" (Stjórnartíðindi EB Nr. L 334/31, 18.11.89).

Og hvernig skilgreinum við svo "innherjaupplýsingar"? EB skilgreinir það sem "ákveðnar upplýsingar sem ekki hafa verið gerðar opinberar og varða einn útgefenda framseljanlega verðbréfa eða fleiri... sem haft gætu veruleg áhrif á verð viðkomandi framseljanlegs bréfs eða bréfa væru þær gerðar opinberar".

Glöggir koma strax auga á illskilgreinanlega hluti eins og "óopinberar upplýsingar" og "sem haft gætu veruleg áhrif". Það er okkur látið eftir að þekkja upplýsingar sem haft gætu áhrif frá öðrum upplýsingum sem ekki hafa áhrif, og að þekkja veruleg áhrif frá óverulegum áhrifum.

En gefum okkur eitt augnablik að við vitum nokkurn veginn hvað er verið að fara. Sem sagt að það eigi að vera bannað að nýta sér upplýsingar sem maður hefur vegna stöðu sinnar, til að hagnast, nema ef upplýsingarnar eru opinberar (þ.e. að það sé hugsanlega mögulegt fyrir hvern sem er að nálgast upplýsingarnar á eigin spýtur).

Mikilvæga spurningin hér er: hvers vegna ætti þetta að vera bannað? Og hvers vegna er slíkt athæfi ekki bannað í sambandi við kaup og sölu á hverju sem er, heldur aðeins verðbréfum?

Algengt svar við fyrri spurningunni er að það sé hreinlega óréttlátt að menn megi nýta sér upplýsingar sem ekki allir hafa til að græða. En notum við ekki slíkar upplýsingar dagsdaglega, einmitt til að hagnast á þeim?

Nú veit ég meira um hvernig ég ek og umgengst eigur mínar heldur en tryggingafélagið mitt. Ekki telst það til innherjaupplýsinga, þó veit ég að upplýsingar um akstur minn hefðu "veruleg áhrif" á verð trygginganna minna. Ég veit meira um fjármálastöðu mína í náinni framtíð en bankinn minn, og ef þeir vissu hvað ég er að fara að eyða í um næstu jól þá myndu þeir hratt hækka vextina á láninu sem ég tók um árið. Ég vissi líka ýmislegt misgott um gamla Volvoinn sem ég seldi manni úti í bæ, en ég var ekkert að segja honum frá því svo ég gæti nú fengið nóg fyrir bílinn til að borga lánið á honum. Í öllum tilvikum er ég að notfæra mér óopinberar upplýsingar sem hefðu haft veruleg áhrif á verð viðkomandi hluts ef þær hefðu verið gerðar opinberar. Þó er ekkert af þessu ólöglegt.

Það er fullkomlega eðlilegt í öllum viðskiptum að annar aðilinn veit meira en hinn um suma hluti og öfugt. Það er ekki endilega sanngjarnt, en það liggur í hlutarins eðli. Ef þú finnur verðmæta antík í kolaportinu hjá einhverjum sem heldur að hann sé að selja gamalt skran, þá geturðu hagnast á þeim upplýsingum einmitt vegna þess að seljandinn hefur þær ekki.

Önnur vinsæl rökfærsla fyrir banni við innherjaviðskiptum er að það sé ekki réttlátt að aðeins sumir fái að græða á upplýsingunum, en ekki allur markaðurinn. Að það hafi neikvæð áhrif á traust fjárfesta og að þeir hætti að treysta markaðnum.

En þeir sem koma með þá rökfærslu gleyma algjörlega að markaðurinn er samansafn einstaklinga sem hver um sig tekur sjálfstæðar ákvarðanir og er ábyrgur fyrir þeim. Þeir gleyma einnig algerlega að markaðir eru ekki sameign fjárfesta sem stunda á honum viðskipti. Markaðurinn er aðeins tól sem menn brúka til að kaupa og selja, og oftar en ekki eru markaðstorg í einkaeign. Markaðurinn er ekki tilgangur í sjálfu sér sem fjárfestar verða að færa fórnir fyrir, heldur felur hver einasta færsla í sér kaupanda og seljanda sem hvor um sig er viljugur og sáttur með það verð sem hann fær eða greiðir, og er tilgangur markaðarins aðeins að gera þetta mögulegt. Það er því enginn réttur á trausti gagnvart markaðnum, og því hæpið að réttmætt hlutverk ríkisvaldsins sé að vekja traust á markaðnum. Markaðurinn er aðeins jafn traustsins verður og hver og einn telur að hann sé.

Við getum heimfært þetta á aðra tegund markaðar, t.d. verslunarmiðstöð. Í stað hlutabréfa eru keyptar og seldar vörur og vörumerki af mismunandi "bröskurum" (verlslunareigendum og viðskiptavinum þeirra). Það skal tekið fram að verslunarmiðstöðina á einhver og þeir sem versla eða selja í henni gera það samkvæmt skilmálum eigenda miðstöðvarinnar. Segjum sem svo að það væri bannað að hagnast á "innherjaupplýsingum" á þessum markaði. Þá væri t.d. bannað að selja buxur í dag sem verslunareigandi veit að fara á útsölu á morgun. Það væri bannað að kaupa bók í dag sem þú veist einn að þú ætlar að gefa góða dóma í dagblaðinu á morgun. Það má taka ótal fleiri dæmi.

Það liggur í hlutarins eðli að sumir vita meira en aðrir um hina ýmsu hluti sem ganga kaupum og sölum, á hvaða eða hvernig markaði sem er.

Því hvernig vita stjórnvöld að einhver einn hafi eða hafi ekki ákveðnar upplýsingar undir höndum við kaup eða sölu á verðbréfum? Jú með því að leggja alla undir grun. Bara með því eina að stunda viðskipti með verðbréf ertu grunaður glæpamaður. Hugsanalögreglan er svo send á kreik þegar stórar fréttir birtast á fjármálasíðum dagblaðana, til að athuga hvað menn hafi nú verið að hugsa og hvort þeir hafi verið að hugsa um eitthvað sem gerir viðskipti þeirra ólögleg.

En nú er þessi réttrúnaður gagnvart hinum illu innherjaviðskiptum genginn svo langt að nýverið var réttað yfir karlmanni í Bandaríkjunum fyrir að ráðleggja fjölskyldu sinni að selja hlutabréf í fyrirtæki sem hann átti og vissi að ákvörðun ríkisvaldsins sem var á næsta leiti kæmi til með að fella gengi hlutabréfanna í því fyrirtæki. Ekki aðeins nær þá innherjaupplýsingahugtakið til vina og vandamanna og hvers sem manni er ekki nokk sama um, heldur nær hugtakið um að nýta sér þær sér til framdráttar út í það að nýta sér innherjaupplýsingar til að tapa ekki peningum. Ekki til að græða, heldur til að tapa ekki! Það er semsagt kolólöglegt að afstýra tapi; tapi sem kemur engum vel. Maður þarf að sitja og bíða eftir lestinni á miðjum teinunum. Það er þá búið að gera sjálfsbjargarviðleitnina ólöglega.

Ekki misskilja þetta, það er auðvitað fullt af óprúttnum einstaklingum sem vísvitandi breyta upplýsingum og gefa út rangar upplýsingar sér til framdráttar. Fyrirtæki eins og Enron og WorldCom sem þar sem stjórnarformenn vísvitandi gáfu út rangar upplýsingar til að fá fjárfesta til að halda að allt væri í lagi þegar allt var í raun á leiðinni í vaskinn. Slíkt athæfi er hreinlega fjársvik, og eru til réttlát siðferðileg lög sem banna slíkt. Það má líkja því við að selja gamlan Trabant undir þeim formerkjum að það sé um Ferrari Testarossa að ræða.

En hvað gerðu lög um innherjaviðskipti fyrir bandaríska markaðinn í því tilviki? Þau höfðu öfug áhrif og gerðu hlutina verri en þeir hefðu verið. Því hefðu innherjar mátt nýta sér upplýsingarnar þá hefði markaðurinn fljótt fengið þefinn af því að eitthvað væri að þegar innherjar færu allir að reyna að losna við hlutabréf sín. En það var markaðurinn sem á endanum uppgötvaði svindlið einmitt á þennan hátt, ekki löggjafinn né verðbréfaeftirlitið, þó eftir dúk og disk vegna þess að lögin banna dreifingu mikilvægra upplýsinga ósjálfrátt um leið og þau banna viðskipti byggð á þeim.

Og hvað gerist svo þegar stjórnvöld leika þennan leik eftir, svindla og breyta upplýsingum, gefa út misvísandi tölur og útskýra með orðaleikjum og hálfkveðnum vísum? Nákvæmlega ekki neitt.

Og fyrst engin viðurlög eru við svindli og fjársvikum ríkisstjórnarinnar, eru þá til lög um innherjaviðskipti ríkisbanka og ríkisstofnana? Úr ályktun EB um innherjaviðskipti:

"Tilskipun þessi gildir ekki um viðskipti sem fullvalda
ríki, seðlabanki þess eða önnur stofnun sem ríkið tilnefnir
eða annar aðili sem starfar í þess þágu, í samræmi við
opinbera stefnu í peningamálum, gengismálum eða lánasýslu
hins opinbera."

Auðvitað ekki. Það er ekki sama hvort innherjinn er Jón eða séra Jón.
- posted by Runar @ 14:02 (0) comments

 

Fórnir

Sífellt heyrir maður um fórnir og hvað þetta og hitt sé göfug fórn, að menn séu að fórna sér fyrir málstaðinn, fórna fyrir börnin sín, eða hvaðeina. Fórnir eru víst ákaflega góðar og maður á að stefna að því að vera fórnfús og góður einstaklingur. Maður fórnar líka víst einhverju af frelsinu til að fá að lifa í samfélaginu, eða svo er sagt. Þeir góðu fórna fyrir aðra en þeir illu fórna öðrum fyrir sig.

En er þetta ekki tvíkvíslun? Þurfum við virkilega alltaf að vera að færa fórnir? Getur geðheilbrigður einstaklingur ekki bara sagt "ég færi engar fórnir né þigg"? Jú, það getur hann. Hann getur til dæmis krafist þess að í hvert skipti sem hann lætur eitthvað af hendi eða gerir nokkuð fyrir annan að hann fái eitthvað í staðinn. Og á sama hátt að í hvert skipti sem hann þiggur nokkuð frá öðrum þá inni hann af hendi greiðslu sem báðum finnst sanngjörn.

En flestir eru þó sífellt að færa fórnir eða taka við þeim. Menn fórna tíma, peningum og heilsunni fyrir hefðir, t.d. á jólunum. Og fórna fyrir tilfinningar sínar eða annarra. Við krefjumst þess að vinir og ættingjar taki frá tíma og peninga til að vera með okkur svo við séum ekki einmana. Við gefum fólki óþarflega veglegar gjafir svo það haldi nú ekki að við séum nísk eða svo okkur líði vel með hvað við erum gjafmild. Sífellt erum við að færa fórnir til að mata skepnuna sem aldrei verður södd.

Oft heyrir maður því hent fram að "einhver verði að fórna sér". Manni er kennt að liðnar kynslóðir hafi fórnað og púlað og að einhver hafi nú fórnað einhverju til að berjast fyrir því frelsi sem við búum við í dag. En er það virkilega fórn að berjast fyrir eigin frelsi? Það getur varla verið kallað fórn þegar menn sem ekkert hafa nema barlóm og vosbúð vinna sig upp úr volæðinu og skapa sér og afkomendum sínum mannsæmandi aðstæður. Þeir sem ekkert eiga að tapa hafa ekkert til að fórna. Framfarir verða því ekki fyrir tilstuðlan fórna, heldur sköpunar, atorku og hugvits.

En það er næsta víst að þar sem eru fórnir færðar þar er einhver sem tekur við fórnum og einhver sem færir fórnir. Þrælnum er fórnað fyrir meistarann. Sá sem ræðir um ágæti fórna er því að ræða um meistara og þræla. Og þú getur verið viss um að sá hinn sami vill vera meistarinn.

- posted by Runar @ 16:38 (0) comments